Omega 3 vetten zijn in

Er wordt te weinig vis gegeten in Nederland. Zeker door kinderen, zo blijkt uit het laatste RIVM rapport over de voedingsgewoonten van kinderen. Het gevolg is dat de voeding van kinderen een krappe hoeveelheid omega 3 vetzuren bevat. Fabrikanten van supplementen en voedingsmiddelen spelen daarop in met tal van verrijkte producten. Nieuws over kindervoeding vond het daarom de tijd rijp voor een special over omega 3 vetten. Op onze website vindt u een handig overzicht van omega 3 producten en supplementen. Veel leesplezier!

Scriptum communicatie over voeding
Reina van Bruggen, Karine Hoenderdos, Angela Severs, Mary Stottelaar en Christel Vondermans

PS Maak een collega attent op de nieuwsbrief!

Er zijn recente cijfers beschikbaar over de consumptie van vis door jonge kinderen. Het RIVM heeft onderzoek gedaan naar het eetpatroon van bijna 1300 kinderen in de leeftijd van 2 tot en met 6 jaar. En daaruit blijkt dat het met de visconsumptie van kinderen bedroevend is gesteld. Gemiddeld is de visconsumptie in deze groep 5 gram per dag. Er zijn echter viseters en niet-viseters. Bijna een kwart van de kinderen uit het onderzoek eet nooit vis en 68% eet wel vis, maar minder dan 2 keer per week. Slechts 9% van de peuters en kleuters haalt de aanbeveling van 2 keer vis per week. Uit deze consumptiepeiling blijkt ook dat ouders het tekort aan vis niet compenseren door bijvoorbeeld visoliecapsules te geven. Van de kinderen krijgt 3% supplementen met visvetzuren. Peuters en kleuters krijgen dus weinig omega 3 visvetzuren binnen. Uit het onderzoek blijkt verder dat het aandeel vet, eiwitten en koolhydraten in de voeding van jonge kinderen gunstig is. Maar het type vet in de voeding juist niet. De voeding bevat teveel verzadigd vet en te weinig onverzadigde vetten. Dit komt vooral door het gebruiken van te weinig vis, te weinig smeer- en bereidingsvetten en teveel snacks en producten met veel verzadigd vet.
De Voedselconsumptiepeiling werd uitgevoerd van oktober 2005 tot november 2006 onder 1279 jonge kinderen in Nederland. De ouders van de kinderen noteerden in speciale voedingsdagboekjes de voeding van het kind op twee verschillende dagen van de week. Voor meer berichtgeving over deze peiling klik hier.

Fotograaf: Ap Verheggen

Omega 3 is booming en het lijkt iets van de laatste tijd. Maar niets is minder waar. Al in 1970 vestigde een groepje van 3 Deense onderzoekers hun aandacht op de voeding van de Inuït, in Groenland. Deze bevolkingsgroep had een extreem hoge vetinname, maar toch de laagste incidentie van hart- vaatziekten ter wereld. De eerste gegevens van dit onderzoek zijn in 1971 gepubliceerd in The Lancet. De Eskimo’s bleken veel gunstigere bloedlipidenniveaus te hebben dan Denen. Maar dat verschil alleen kon niet het verschil in incidentie van hart- en vaatziekten verklaren. In dat eerste artikel werd nog niet gerept over omega 3 vetzuren. Dat kwam pas in latere publicaties, nadat de onderzoekers met behulp van gaschromatografie erin geslaagd waren twee speciale vetzuren te onderscheiden in de bloedmonsters van Eskimo’s. Eicosapentaeenzuur (EPA) en docosahexaeenzuur (DHA)  zagen het licht! Sindsdien richt veel voedingsonderzoek zich op deze vetzuren en hun relatie met de gezondheid. Wie in PubMed als zoektermen ‘EPA and DHA’ intoetst, ziet dat er vanaf circa 1985 ruim 1400 publicaties hierover zijn verschenen.

Foto Nederlands Visbureau

Dr. Henk van den Berg, Specialist Voeding en Gezondheid bij het Voedingscentrum, zegt er in een interview in Nieuws voor diëtisten het volgende over: ‘In de Richtlijnen Goede Voeding is geen onderscheid naar leeftijd gemaakt. Bij de vertaalslag van de RGV door het Voedingscentrum is dit visadvies overgenomen, dus 2 keer per week vlees vervangen door vis. Voor kinderen wordt wel uitgegaan van kleinere porties vis: oplopend van 60 g voor kinderen van 1 tot 3 jaar tot de ”volwassen porties” van 100-125 gram vanaf 14 jaar. Voor jonge kinderen leveren 2 porties vis per week dan gemiddeld zo’n 200 tot 250 mg per dag.’ Van den Berg realiseert zich dat er een gat zit tussen de geadviseerde en geconsumeerde hoeveelheid. Volgens hem kunnen verrijkte producten zoals margarines verrijkt met omega 3 en anders supplementen een alternatief zijn. Lees hier het volledige interview met Van den Berg.

Volgens het Voedingscentrum wijst een aantal studies op een mogelijk gunstig effect van extra visvetzuren bij slecht leergedrag en depressiviteit. Verder zijn er aanwijzingen voor positieve effecten op gedragsstoornissen zoals hyperactiviteit (ADHD). Echter, de gerapporteerde effecten zijn nog onvoldoende onderbouwd en deels tegenstrijdig. Het ontbreekt nog aan gecontroleerde studies van voldoende omvang.

Bij de ontwikkeling van het gezichtsvermogen en het zenuwstelsel spelen EPA en DHA een belangrijke rol. AA is van belang voor de groei van ongeboren baby’s. Volgens het Voedingscentrum staat het nog ter discussie of het zinvol is deze langeketenvetzuren toe te voegen aan zuigelingenvoeding voor voldragen baby’s. Er zijn enige aanwijzingen voor een gunstig effect op de cognitieve ontwikkeling. Het effect op de lange termijn is echter nog niet duidelijk. Ook staat nog ter discussie of zwangere en lacterende vrouwen gebaat zijn bij het slikken van EPA en DHA. Aanvulling van de voeding met EPA/DHA-supplementen of meer (vette) vis, levert hogere gehaltes op in het bloed. Hiervan zijn nog geen duidelijke effecten aangetoond op de groei en ontwikkeling van de baby. Wel zijn er enkele aanwijzingen voor een gunstig effect op het geheugen van de moeder en een kleinere kans op (postnatale) depressiviteit. Deze effecten zijn echter niet in alle studies gevonden.
Meer over 3 vetzuren rondom de zwangerschap leest u in een interview met diëtist Anita Badart in de special omega 3 van Nieuws voor diëtisten.

Steeds meer zuigelingenvoeding is verrijkt met DHA. Volgens professor Susanne Krauss Etschmann van de Universiteit van München is er voldoende onderbouwing voor deze verrijking. Zij sprak op een congres over voeding voor prematuren in Lissabon op 23 februari 2008. Door toevoeging van DHA benadert zuigelingenvoeding nog meer de samenstelling van borstvoeding en bovendien zijn er aanwijzingen dat DHA beschermt tegen allergieën. Kraus liet onderzoek zien waaruit blijkt dat DHA waarschijnlijk invloed heeft op de ontwikkeling van regulatoire T-cellen. Die spelen een belangrijke rol in de immuunrespons. Het precieze mechanisme is tot nu toe nog niet helemaal opgehelderd.
Ook heeft DHA een rol bij de ontwikkeling van de hersenen. In het laatste trimester van de zwangerschap ondergaan de hersenen van een foetus grote veranderingen. De hersenen bestaan voor ongeveer 60% uit vet; vooral in de vorm van DHA. Met name in het laatste trimester van de zwangerschap neemt de hoeveelheid DHA in de hersenen van de foetus toe. Uit onderzoek blijkt dat kinderen van moeders die veel vis eten een hoger gehalte aan DHA in de hersenen hebben. Uit een ander onderzoek blijkt dat kinderen die als baby elke dag visolie kregen, op 4 jarige leeftijd een significant hoger IQ hebben dan kinderen die dagelijks maïskiemolie kregen. Dit vertelde professor Thomas Brenna van de Cornell University in Ithaca, New York op hetzelfde congres. Volgens Brenna blijkt het percentage DHA in de hersenen te stijgen als de voeding meer DHA bevat. Een voeding zonder DHA leidt tot een significant lager percentage DHA in de hersenen.

De Britse Gezondheidsraad zou de optimale inname van omega 3 visvetzuren moeten bepalen voor verschillende bevolkingsgroepen, vooral voor zwangere vrouwen en kinderen. Dat adviseert het “Associate Parliamentary Food and Health Forum”, een parlementair forum waarin alle politieke partijen vertegenwoordigd zijn. In januari 2008 bracht dit forum een rapport uit over het verband tussen voeding en gedrag. Dit rapport concentreerde zich vooral op de rol van omega 3 vetzuren. Volgens het forum worden omega 3 vetzuren zwaar verwaarloosd, vergeleken met de huidige gezondheidscampagnes die zich focussen op meer groente en fruit en minder suiker en zout. En dat terwijl een tekort aan omega 3 vetzuren in verband wordt gebracht met ADHD, depressie, dementie, dyspraxie, grotere impulsiviteit en agressief gedrag. Daarom zou er volgens het parlementaire forum meer onderzoek moeten komen naar het effect van omega 3 vetzuren op de cognitieve functies, stemming en gedrag van kinderen. Andere aanbevelingen: in het medische opleiding moet meer aandacht voor voeding komen en de thuiszorgorganisaties moeten het aantal formatieplaatsen voor diëtisten uitbreiden. Tenslotte zouden huisartsenpraktijken die een diëtist aannemen, de kosten daarvoor volledig vergoed moeten krijgen.

Het omega 3 vetzuur DHA is belangrijk voor de ontwikkeling van het gezichtsvermogen van baby’s. Dit blijkt uit een placebogecontroleerde interventiestudie onder 135 zwangere vrouwen, gepubliceerd in The American Journal of Clinical Nutriton. Vanaf 16 weken zwangerschap kregen zij naast hun gewone voeding ofwel een supplement met 400 mg DHA per dag ofwel een placebo. Het gezichtsvermogen van hun baby’s werd 60 dagen na de geboorte getest. Vergeleken met de DHA-groep bleek het gezichtsvermogen bij meisjes uit de placebogroep vaker onder het gemiddelde. Bij de moeders is ook het gehalte aan omega 6 vetzuren van rode bloedcellen gemeten. Een hoger omega 6 gehalte ging gepaard met een slechter gezichtsvermogen bij zowel jongetjes als meisjes. Dit ondersteunt het belang van een goede balans tussen omega 3 en omega 6 vetzuren. Volgens de onderzoekers suggereren deze resultaten dat een deel van de zwangere vrouwen uit hun studie een tekort aan DHA had.

Klik hier voor nog meer nieuws.

Omega 3, 6 en 9

• meervoudig onverzadigde vetzuren (met de eerste dubbele binding vanaf het 3e koolstofatoom)
• het meest bekend: alfa-linoleenzuur (ALA), eicosapentaeenzuur (EPA) en docosahexaeenzuur (DHA)
• ALA zit van nature vooral in plantaardige olie (vooral lijnzaad-, raapzaad- en sojaolie) en noten (vooral walnoten)
• EPA en DHA zitten van nature in (vette) vis, schaal- en schelpdieren
• ALA is een essentieel vetzuur, dat het lichaam nodig heeft, maar niet zelf kan maken
• EPA en DHA kan het lichaam deels aanmaken, maar niet in voldoende mate
• onze voeding bevat veel minder ALA, EPA en DHA dan de Gezondheidsraad adviseert
• vooral belangrijk voor de hersenen en het gezichtsvermogen

• meervoudig onverzadigde vetzuren (met de eerste dubbele binding vanaf het 6e koolstofatoom)
• het meest bekend: linolzuur (LA) en arachidonzuur (AA)
• zitten vooral in (zonnebloem)olie, margarine (vooral in kuipje), halvarine en (vooral vloeibare) bak- en braadvetten
• LA is een essentieel vetzuur, dat het lichaam nodig heeft, maar niet zelf kan maken
• onze voeding bevat ruim voldoende LA
• vooral belangrijk voor de groei en de huid

• enkelvoudig onverzadigde vetzuren (met de dubbele binding vanaf het 6e koolstofatoom)
• het meest bekend: oliezuur
• zitten vooral in vlees, (olijf)olie en margarine
• onze voeding bevat ruim voldoende omega 9 vetzuren

Omega balans
Geschat wordt dat de verhouding tussen omega 6 en omega 3 vetzuren in de Westerse voeding ongeveer 20:1 is. Onderzoekers stellen dat een verhouding van ongeveer 6:1 wenselijker is. In de oertijd was die verhouding waarschijnlijk 2:1 of zelfs 1:1.

• linolzuur (omega 6)
• alfa-linoleenzuur (omega 3)
• visvetzuren EPA en DHA (omega 3)

Functies essentiële vetzuren
Alfa-linoleenzuur, EPA, DHA, linolzuur en arachidonzuur (AA) zijn belangrijke bouwstenen van celmembranen en van vitaal belang voor het optimaal functioneren van cellen, weefsels en organen. EPA en DHA komen voor in hersenweefsel en het netvlies van het oog. Deze vetzuren spelen een belangrijke rol bij de hersenontwikkeling en het gezichtsvermogen van ongeboren baby’s. AA is belangrijk bij de aanleg van hersenweefsel.
Uit EPA, DHA en AA worden in het lichaam een groep zeer actieve kortlevende verbindingen gevormd, de zogenoemde eicosanoïden. Tot eicosanoïden behoren onder meer prostaglandines, prostacyclines en leukotriënen. Ze zijn betrokken bij allerlei essentiële processen in het lichaam, zoals de spierwerking, de bloedstolling, de regulatie van de bloeddruk en de afweer tegen ziektes.

De Groningse professor Frits Muskiet doet onderzoek naar de voeding van “primitief” levende volkeren.

‘Als het gaat om de vetzuursamenstelling, kan je westerse moedermelk alle hoeken van de kamer laten zien. Kijk liever naar de vrouwen op het eiland Chole (Tanzania, Indische Oceaan). Daar eet men voornamelijk kokosnoten, vis, groenten en fruit. De moedermelk van deze Tanzaniaanse vrouwen bevat kokosolievetzuren, is rijk aan AA en DHA en bevat veel minder linolzuur. Het westerse eetpatroon bevat te veel omega 6 vetzuren en te weinig omega 3 vetzuren. Dat heeft consequenties voor de samenstelling van de moedermelk en daarmee voor de gezondheid van kinderen, met name voor de ontwikkeling van de hersenen.’